Τί είναι η θεματική χαρτογραφία;

Πρώτη προσέγγιση

«Θεματικός» είναι ένας χάρτης που επικεντρώνεται σε μία εξειδικευμένη θεματική ή σε έναν συγκεκριμένο χώρο. Το επίθετο αυτό χρησιμοποιείται προκειμένου να διαφοροποιηθεί από τη λογική του χάρτη γενικών πληροφοριών, ο οποίος συνήθως αποτυπώνει μία ποικιλία φαινομένων – γεωλογικών, γεωγραφικών, πολιτικών κ.ά. – ταυτόχρονα. Η διάκριση αυτή έγκειται στο γεγονός ότι ο θεματικός χάρτης χρησιμοποιεί κάποια βασικά δεδομένα, όπως η ακτογραμμή ή τα πολιτικά σύνορα και τα τοπωνύμια, μονάχα ως σημεία αναφοράς προκειμένου να χαρτογραφήσει ένα έτερο φαινόμενο. Η περιγραφή αυτών των βασικών δεδομένων (όπως η μορφή του εδάφους, οι άξονες μεταφορών και οι οικισμοί), είναι αυτοσκοπός στη περίπτωση ενός γενικού χάρτη.

Οι θεματικοί χάρτες δίνουν έμφαση στις χωρικές διακυμάνσεις ενός μικρού αριθμού γεωγραφικών κατανομών. Αυτές οι κατανομές μπορεί να αφορούν φυσικά φαινόμενα όπως το κλίμα, ή ακόμα οι ανθρώπινες δραστηριότητες, όπως η πυκνότητα του πληθυσμού ή ζητήματα που αφορούν τις εμπορικές συναλλαγές μεταξύ κρατών. Ενώ οι γενικοί χάρτες τοποθετούν κάτι μέσα στο χώρο, οι θεματικοί χάρτες συγκροτούν μία αφήγηση για τον χώρο.

Οι θεματικοί χάρτες αναφέρονται κάποιες φορές ως γραφικά δοκίμια που περιγράφουν τις χωρικές διακυμάνσεις και τις σχέσεις αυτών των διακυμάνσεων. Η τοποθεσία, προφανώς, έχει σημασία, ως σημείο αναφοράς, προκειμένου να γίνει αντιληπτό το σημείο όπου λαμβάνουν χώρα τα φαινόμενα που περιγράφει ο χάρτης.

Υλοποίηση και επικοινωνία

Όταν σχεδιάζουν έναν θεματικό χάρτη, οι χαρτογράφοι οφείλουν να ζυγίσουν κάποιους παράγοντες προκειμένου να αποδώσουν την πληροφορία με τρόπο αποτελεσματικό. Πέραν της χωρικής ακρίβειας και της αισθητικής, λαμβάνονται υπόψη οι ιδιαιτερότητες της οπτικής αντίληψης των ανθρώπων καθώς και η φυσική μορφή στην οποία ο χάρτης θα παρουσιαστεί.

Το κοινό είναι επίσης σημαντικό. Η κατανόηση της ταυτότητας του παραλήπτη και της αιτίας που αυτός αναγιγνώσκει τον θεματικό χάρτη, ορίζει τον τρόπο σχεδίασής του. Ένας πολιτικός επιστήμονας ίσως προτιμήσει μία χαρτογραφημένη πληροφορία με σαφώς αποτυπωμένα τα σύνορα μεταξύ των κρατών (χωροπληθικούς χάρτες). Ένας βιολόγος μπορεί να ενδιαφερθεί για τα πολιτικά σύνορα, ωστόσο τα φυσικά δεδομένα συχνά δεν συμπίπτουν με τα χωρικά όρια που δημιουργούν οι άνθρωποι. Σε αυτή τη περίπτωση, ένας δασυμετρικός χάρτης απεικονίζει την αναζητούμενη πληροφορία και τα πολιτικά σύνορα κάνουν ευκολότερη την τοποθέτησή της.

Με άλλα λόγια, οι έννοιες της υλοποίησης και της επικοινωνίας διαθέτουν καθοριστικό χαρακτήρα στην χαρτογραφική διαδικασία. Εξειδικεύουν τον γενικό ορισμό της χαρτογραφίας ως «γραφική αναπαράσταση» και της αποδίδουν ένα ιδιαίτερο διακύβευμα.

Αναλυτικότερα

Όσο «βασική» και αν φαίνεται μία πληροφορία, ο προσδιορισμός της αυτός νοηματοδοτείται από τη σχέση του με το πλαίσιο παραγωγής του χάρτη. Εκτός του πλαισίου αυτού, ο χάρτης «γενικών πληροφοριών» μπορεί να αποτελέσει με τη σειρά του, μία άλλη μορφή θεματικού χάρτη. Το πλαίσιο παραγωγής του χάρτη αποτυπώνεται λοιπόν τόσο στην υλοποίηση όσο και στην επικοινωνία ενός χάρτη. «Οι χάρτες, ακόμη και όταν είναι «επιστημονικοί», δεν είναι μονάχα προϊόντα των κανόνων της γεωμετρίας και του λόγου, αλλά αποτελούν εξίσου, πρότυπα και αξίες μίας κοινωνικής παράδοσης» (John Brian Harley).

Η χαρτογραφία είναι ένα εργαλείο που μας επιτρέπει να φανταζόμαστε και να αποδίδουμε μορφή στον ανθρώπινο χώρο. Εξ ου και η πολυσημία της: Υπάρχουν, για το ίδιο φαινόμενο, όσοι χάρτες, όσες και οι ερμηνείες του ίδιου φαινομένου. Η χαρτογραφία δεν είναι συνεπώς ποτέ ουδέτερη και οφείλει κανείς να την προσεγγίζει με κριτικό τρόπο. «Ο χάρτης, αναπαράσταση τεράστιων εδαφών εις σμίκρυνση, είναι μία ακρωτηριασμένη εικόνα της πραγματικότητας, ένα είδος ψεύδους διά της αποσιώπησης» (Philippe Rekacewicz). Η χαρτογραφία, λοιπόν, από μόνη της, σίγουρα δεν επαρκεί για την κατανόηση της πραγματικότητας. Σε αυτό όμως, δεν διαφέρει από τους υπόλοιπους τομείς παραγωγής λόγου.

Ταυτόχρονα, η χαρτογραφία αποτελεί ένα ισχυρό μέσο μετάδοσης ενός επιχειρήματος. Οδηγούμενη, ειδικότερα, από τις τεχνολογικές εξελίξεις στον τομέα της επικοινωνίας που γνωρίζουμε σήμερα, οι οποίες ενισχύουν πανταχόθεν το εικονογραφικό σημαίνον (στην ακρίβειά του, την εξοικείωση των ανθρώπων με αυτό και την ποσοτική του αναπαραγωγή), η χαρτογραφική απεικόνιση παύει να είναι περιστασιακή, ενώ εξέρχεται από το περιβάλλον των «ειδικών» και εισβάλλει ολοένα και περισσότερο στον μαζικό δημόσιο λόγο. Η παραγωγή χαρτών δεν υπήρξε ποτέ μεγαλύτερη από αυτή που γνωρίζουμε σήμερα.

Ωστόσο, ελλείψει εκπαίδευσης των κοινωνιών σε αυτό το μέσο, οι έννοιες και οι κυρίαρχες χρήσεις της χαρτογραφικής γλώσσας κινδυνεύουν να αποστασιοποιηθούν από τις καινοτομίες που απαιτούν οι δυναμικές εξελίξεις του εδάφους. Είναι λοιπόν επιτακτική ανάγκη να επαναπροσδιοριστεί η χρήση του χάρτη, προκειμένου να υπηρετήσει μία δικαιότερη διαχείριση του ανθρώπινου χώρου.